Ένας από τους αγαπημένους μου μύθους, όταν ήμουν παιδί, ήταν αυτός για τη χαμένη Ατλαντίδα, του Πλάτωνα. Θυμάμαι πόση τροφή έδινε στην παιδική μου φαντασία η ιστορία αυτή. Έπλαθα με το μυαλό μου στιγμές από την καθημερινότητα των κατοίκων της μυθικής αυτής πόλης, που ξέγνοιαστοι απολάμβαναν όλες τις ανέσεις και τα αγαθά αυτού του κόσμου, ώσπου μια μέρα, η ανεξέλεγκτη δύναμη της φύσης, με τεράστια κύματα βύθισε στον πάτο της θάλασσας την πόλη τους και τερμάτισε απότομα τη ζωή και τις φιλοδοξίες τους.

Πως θα μπορούσε λοιπόν, να με αφήσει αδιάφορη η ιστορία της τοπικής μας «Ατλαντίδας»; Πρόκειται για το Σφεντύλι, το χωριό που βυθίζεται και αναδύεται ανάλογα με την ποσότητα του νερού που μαζεύει το φράγμα του Αποσελέμη. Το φράγμα αυτό βρίσκεται κοντά στα χωριά Αβδού και Ποταμιές και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε μόλις το 2012. Εκεί, συγκεντρώνονται τα νερά από τα Λασιθιώτικα όρη, ενώ η χωρητικότητά του φτάνει  τα 27 εκατομμύρια κυβικά μέτρα περίπου, και αποτελεί τη μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη της Κρήτης και το μεγαλύτερο τεχνικό έργο στο νησί που σκοπό έχει να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες υδροδότησης της περιοχής που εκτείνεται από το Ηράκλειο μέχρι τον Άγιο Νικόλαο.

Ο τόπος που βρίσκεται το φράγμα προσελκύει πολλούς επισκέπτες, γιατί όλοι θέλουν να θαυμάσουν από κοντά αυτό το θαύμα της τεχνικής προόδου, που κατασκευάστηκε τόσο για να δώσει ζωή-νερό, αλλά παράλληλα αποτελεί και την πιο απτή απόδειξη της επέμβασης του ανθρώπου στο περιβάλλον που μπορεί ακόμα και να ΄΄αφαιρέσει΄΄ τη ζωή, κρύβοντας έναν ολόκληρο οικισμό που έσφυζε από ζωή στα μεγάλα βάθη του φράγματος.

Το Σφεντύλι είναι κτισμένο σε υψόμετρο 210 μέτρα και η παλαιότερη μαρτυρία για την ύπαρξη του οικισμού χρονολογείται το 1577 στον ενετικό κατάλογο του Fr. Barozzi, ενώ αναφέρεται στον Καστροφύλακαως Sfendigli το 1583 με 78 κατοίκους. Στην πρώτη τουρκική απογραφή το 1671, ο οικισμός αναφέρεται ως Isfendil με 9 φορολογούμενες χριστιανικές οικογένειες.

Η ονομασία του προέρχεται από το οικογενειακό όνομα Σφενδήλος που μαρτυρείται στην Κρήτη και προφανώς, o πρώτος οικιστής του θα είχε αυτό το όνομα. Το χωριό ήταν κατοικημένο τόσο κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας, όσο και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Πρόσφατα, βρέθηκαν στην περιοχή από την αρχαιολόγο Αθανασία Κάντα, 65 σκελετοί που σύμφωνα με έρευνες πιθανώς να προέρχονται από ένα Μινωικό νεκροταφείο. Με την κατασκευή του φράγματος, οι κάτοικοι αποζημιώθηκαν για τις περιουσίες τους και υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν το χωριό τους.

Η πρώτη μου επίσκεψη στην περιοχή έγινε το 2016, όταν η περιέργεια μας παρακίνησε να κατευθυνθούμε προς το βυθισμένο χωριό. Όμορφη κι εύκολη διαδρομή για όποιον έχει σχεδιάσει μια εκδρομή προς το Λασίθι. Περπατήσαμε λοιπόν, θυμάμαι, μέχρι χαμηλά κάτω στο χωριό. Η εκκλησία είχε ακόμη εικόνες και τα καντήλια άναβαν, πράγμα που σήμαινε πως κάποιος επέμενε να μην εγκαταλείψει ακόμα αυτόν τον τόπο, παρόλο που το νερό είχε αφήσει ήδη τα σημάδια του μέχρι τη μέση του τοίχου της. Κάποια σπίτια, λίγο παρακάτω, ήταν ετοιμόρροπα μιας και το νερό είχε διαβρώσει τις οικοδομές, όμως το χωριό έστεκε αγέρωχο αρκετά πάνω από το νερό, με ευδιάκριτους ακόμα, τους πλακόστρωτους δρόμους και τις όμορφες αυλές των σπιτιών…

Και φτάνουμε αισίως, στο 2019. Ο βροχερός χειμώνας που προηγήθηκε γέμισε το φράγμα μέχρι τα όρια του. Θέλουμε λοιπόν, να δούμε την ¨ χρυσή¨, φωτογραφική ώρα σ’ ένα ειδυλλιακό μέρος. Η ιδέα για το Σφεντύλι πέφτει στο τραπέζι και υπερψηφίζεται. Η αγωνία μου στη διαδρομή προς τα ΄κει μεγάλη για την αλλαγή που ψυχανεμίζομαι, απ’ όσα έχω διαβάσει στα άρθρα των εφημερίδων όλο το προηγούμενο διάστημα, όμως, η εικόνα που αντικρίζω, ήδη, όταν βρίσκομαι απέναντι από το χωριό ξεπερνά τις προσδοκίες μου.

Το νερό φτάνει μέχρι το επίπεδο του προαύλιου χώρου της εκκλησίας κι έχει σκεπάσει το μισό και παραπάνω από το χωριό. Μαγεύομαι με τον ήλιο που χαμηλώνει στα βουνά απέναντι και κάνει φοβερούς αντικατοπτρισμούς στο νερό, με το χωριό να είναι ανάμεσα στα γαλήνια νερά και τον ανταριασμένο ουρανό. Σταματάμε για λίγο στην άκρη για φωτογραφίες. Η υπόλοιπη παρέα έχει προχωρήσει κι ακούμε τις φωνές τους από απέναντι. Παρατηρώ τις φιγούρες τους να γλιστράνε μέσα στα ερείπια. Χαιρετιόμαστε από μακριά… Σε λίγο θα βρίσκομαι κι εγώ εκεί…

Φτάνω στην είσοδο, τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά τώρα… Αν ήμουν παλιός κάτοικος, η εικόνα του χωριού μου, θα μου έφερνε θλίψη. Έρημα δρομάκια που ίσα διακρίνονται μέσα από την έντονη, άναρχη βλάστηση, τα κτήρια ερειπωμένα. Σκαρφαλώνω στις στέγες ή μπαίνω μέσα από τα κατεστραμμένα παράθυρα και τις πόρτες για να δω τη θέα του φράγματος από κει. Μια βουκαμβίλια στέκει θεριεμένη να θυμίσει πολλές βεγγέρες με γειτόνισσες, γέλια και παιχνίδια παιδιών και κυριακάτικα, οικογενειακά τραπέζια στην εγκαταλελειμμένη πια αυλή…

Ο ήλιος αρχίζει να βασιλεύει, οπότε πρέπει σιγά σιγά, για την ασφάλεια μας, να μαζευτούμε πάνω στον κεντρικό δρόμο, έξω από το χωριό, όπως και κάνουμε. Μοιραζόμαστε τις εντυπώσεις από την προσωπική εξερεύνηση που έκανε ο καθένας μας, όμως μας διακόπτει το υπέροχο ηλιοβασίλεμα που ακολουθεί. Ο ήλιος δύει αφήνοντας απίστευτους χρωματισμούς στον ουρανό. Η «τεχνητή» Ατλαντίδα της Κρήτης βυθίζεται για μια ακόμη φορά στο σκοτάδι, πριν ξαναβυθιστεί τον χειμώνα πια για τα καλά στο νερό….

Α.Δ